Hôm 23 tháng 3 năm 2022, Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tại Washington, DC có bài viết và một số hình ảnh vệ tinh cho thấy, trong sáu tháng qua, Việt Nam đã tiến hành hoạt động nạo vét và bồi đắp mới tại ba đảo nhỏ mà Việt Nam nắm giữ ở quần đảo Trường Sa. Trong năm qua, Việt Nam đã tiếp tục nâng cấp nhỏ và xây dựng các tòa nhà mới trên một số căn cứ. Cùng với những cải tạo này, Việt Nam cũng đã phải sửa chữa những thiệt hại đáng kể do bão Rai gây nên khi quét qua một trong những tiền đồn lớn nhất là Đảo Song Tử Tây hồi tháng 12 năm 2021.
Theo các nhà phân tích của CSIS, tương tự hoạt động nạo vét và bồi đắp trước đây của Việt Nam, phạm vi tổng thể của việc mở rộng đảo mới như vừa nêu khác xa với việc xây dựng đảo quy mô mà Trung Quốc đã thực hiện từ năm 2013 đến năm 2016. Đến năm 2016, Việt Nam mở rộng thêm hơn 120 mẫu đất mới ở Biển Đông trong khi con số này của Trung Quốc là gần 3.000 mẫu.
Tuy nhiên, việc cải tạo gần đây đánh dấu một sự tăng tốc về cải tạo của Việt Nam đối với các thực thể ở quần đảo Trường Sa. Điều này có thể khiến Hà Nội hứng chịu những chỉ trích từ Bắc Kinh và các bên khác, mặc dù các báo cáo sắp tới của AMTI sẽ cho thấy Việt Nam không phải là bên tranh chấp duy nhất vẫn đang tiến hành xây dựng mới ở Trường Sa.
Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cao cấp khách mời thuộc viện ISEAS (Singapore), nêu quan điểm của mình với RFA về việc này:
“Việc xây đắp những đảo này họ làm cả năm nay rồi. Họ tuyên bố là đắp những chỗ bị lở chứ không phải mở rộng. Đắp lại chứ không đắp mới, cũng không thấy nói đến chuyện họ đưa vũ khí hay là thiết bị quân sự nào lên cả. Đắp mới là luật pháp quốc tế không cho phép. Lại càng không cho phép chuyện đắp thêm xong lại đem thiết bị quân sự lên đấy.
Trong khi đó Trung Quốc quân sự hóa khá là nhiều. Trong vòng sáu tháng, cho đến ngày hôm qua Trung Quốc đã hoàn thành việc hiện đại hóa quân sự trên ba trong số tám đảo lớn nhất của họ. Việt Nam đắp những chỗ này không thấy Trung Quốc phản ứng gì phản ứng thì cũng vô lý. Cũng có thể họ cho rằng những bồi đắp này bé quá họ không cần phải để ý đến.”
Việt Nam vào tháng 10 năm 2021 bắt đầu các hoạt động xây dựng và bồi đắp mới tại ba đảo: Đảo Phan Vinh, Đảo Nam Yết và Đảo Sơn Ca.
Cho đến nay, khoảng 50 mẫu đất mới đã được bồi đắp vào Đảo Phan Vinh và Đảo Nam Yết, trong khi chỉ có bảy mẫu đất được bồi đắp tại Đảo Sơn Ca. Việc nạo vét và bồi đắp của Việt Nam liên quan đến việc sử dụng các tàu nạo vét vỏ sò và thiết bị xây dựng để xúc các phần của rạn san hô cạn và lắng đọng trầm tích trên khu vực được nhắm mục tiêu để bồi đắp. Đây là một quá trình tốn thời gian hơn và ít tùy tiện hơn so với việc nạo vét bằng máy cắt mà Trung Quốc đã sử dụng để xây dựng các đảo nhân tạo của họ. Quá trình này cũng làm cho việc xác định xem bãi bồi đắp được quy hoạch rộng như thế nào ở giai đoạn đầu của quá trình cũng trở nên khó khăn.
Thiệt hại do bão
Tiền đồn của Việt Nam tại Đảo Song Tử Tây, nằm ở cực bắc của quần đảo Trường Sa, đã hứng chịu thiệt hại đáng kể từ cơn bão Rai vào tháng 12 năm 2021. Đảo này trước đó được bao phủ bởi những tán lá rậm rạp. Theo truyền thông Nhà nước Việt Nam, cơn bão Rai đã gây thiệt hại lớn trên đảo Song Tử Tây như: Làm tốc mái trên 500m2 ngói, hỏng 15 tấm pin năng lượng mặt trời, tốc mái trên 400m2 vườn và sập một vườn tăng gia; khoảng 90% cây cối trên đảo bị bật gốc và gãy đổ, trạm đo gió thủ công và trạm đo gió tự động đều bị gãy đổ.
Một bức ảnh gần đây của AMTI cho thấy những mái nhà bị hư hỏng này đã được sửa chữa, mặc dù các tấm pin mặt trời dường như chưa được thay thế.
Ngoài ra, Việt Nam đã tiếp tục cải tạo ở một số đảo nhỏ. Trên Đảo Đá Tây, một số tòa nhà bắt đầu xây dựng vào tháng 8 năm ngoái sắp hoàn thành.
Một tòa nhà mới đã được xây dựng vào mùa thu năm ngoái tại Đảo Sinh Tồn, và những khu vực đã được dọn dẹp để xây dựng các công sự phòng thủ ven biển mới vào năm 2020 hiện đã được lấp đầy bởi thảm thực vật.
Việt Nam cũng đã hoàn thành việc mở rộng tiền đồn tại Đá Núi Le vào tháng 7 năm ngoái bao gồm cấu trúc thứ hai được kết nối với cấu trúc thứ nhất bằng một cây cầu.
Việt Nam có khoảng 50 tiền đồn trên Biển Đông, nằm rải rác ở 27 thực thể trong đó có 10 đảo nhỏ. Việt Nam chỉ có duy nhất một đường băng tại quần đảo Trường Sa.
Kể từ năm 2014, Việt Nam đã mở rộng một cách khiêm tốn nhiều thực thể mà nước này chiếm giữ ở Biển Đông. Ít nhất bốn trong số các thực thể này có các công trình bến cảng để tàu thuyền dân sự tiếp cận để nhận tiếp tế hoặc trú ẩn khi thời tiết xấu. Trong khi đó, từ năm 2014, Trung Quốc cũng đã xây dựng các cơ sở hạ tầng quân sự ở quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, trong đó có các hệ thống radar, đường băng và hệ thống tên lửa hành trình đất đối không và chống hạm.
Truyền thông Nhà nước Việt Nam mới đây cho hay, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu quy hoạch, xây dựng huyện đảo Trường Sa trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội trên biển của cả nước, thành trì vững chắc bảo vệ chủ quyền biển đảo Việt Nam.
Ông Trần Văn Lĩnh, Chủ tịch Hội nghề cá Đà Nẵng, cho RFA biết ý kiến của mình về yêu cầu này:
“Hiện nay ở quần đảo Trường Sa dân cư rất thưa thớt, nhưng nó cũng hình thành nét văn hóa riêng, cũng có chùa, trường học, chợ… Như đảo Trường Sa lớn cũng có cảng cá, kho lạnh, cung cấp dầu… để cung cấp cho nghề cá ở đó… Nhưng nếu nói đó là trung tâm văn hóa kỹ thuật như trong đất liền thì nó không thể. Ngay cả việc hình thành một khu dân cư cũng không đầy đủ để hình thành.”
Theo AMTI, từ năm 2013, Việt Nam đã nâng cấp chín trong số 10 căn cứ trên đảo (tất cả trừ Đảo An Bang), 10 trong số 24 bệ đặt trên bãi đá ngầm, và 12 trong số 14 nhà giàn DK1 biệt lập ở vùng biển sâu hơn về phía Tây Nam.