Sau hơn hai tháng nhậm chức Tổng Bí thư, ông Tô Lâm đã nhanh chóng thực hiện một số hành động được cho không chỉ nhằm củng cố quyền lực trong nội bộ Đảng mà còn tạo dấu ấn riêng cho sự nghiệp chính trị của bản thân đối với quốc tế.
Thay đổi nhân sự
Ngay sau khi ông Tô Lâm nhậm chức Tổng Bí thư thay ông Nguyễn Phú Trọng vào hôm 3/8, một loạt nhân sự cấp cao trong chính phủ đã bị cho thôi chức vụ, bao gồm Phó Thủ tướng Lê Minh Khái và ba Ủy viên Trung ương Đảng, bao gồm các ông Đặng Quốc Khánh, Nguyễn Xuân Ký và Chẩu Văn Lâm do dính líu tới các vụ đại án tham nhũng.
Đến ngày 26/8, Chính phủ có ba Phó Thủ tướng mới là Hồ Đức Phớc, kiêm luôn chức Bộ trưởng Bộ Tài Chính; Nguyễn Hòa Bình – trước đây là Chánh án Toà án Nhân dân tối cao và ông Bùi Thanh Sơn, kiêm luôn chức Bộ trưởng Ngoại giao. Cả ba được bầu bổ sung trong phiên họp bất thường lần thứ 8, Quốc hội khoá 15.
Luật sư Đặng Đình Mạnh, một người quan sát tình hình chính trị Việt Nam nhận định rằng việc thay đổi này không chỉ nhằm đưa các nhân vật thân cận như ông Lương Tam Quang, Nguyễn Duy Ngọc, Tô Ân Xô, Trần Đăng Quỳnh… lên các vị trí quan trọng, then chốt trong bộ máy nhà nước, mà còn là một biện pháp để thanh lọc Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đặc biệt là những người đã phản đối ông Tô Lâm trước đây:
“Việc tiếp tục duy trì cuộc chiến chống tham nhũng trong Đảng là cách để ông ấy “thay máu”, thanh trừng các ủy viên trung ương vừa tham nhũng, vừa không ăn cánh với mình. Do đó, trong diễn văn phát biểu tại Hội nghị Trung ương 10, ông Tô Lâm phải nhấn mạnh về vấn đề công tác nhân sự rằng đây là vấn đề mang tính “Then chốt của then chốt” là vậy.”
Luật sư Nguyễn Văn Đài, từ nước Đức, cũng đồng ý rằng ông Tô Lâm tỏ ra rất quyết đoán trong việc thay đổi nhân sự. Ông thay thế những người không phù hợp hoặc không trung thành bằng những người ủng hộ đường lối của mình. Sự quyết đoán này là một điểm khác biệt lớn so với thời kỳ của Nguyễn Phú Trọng:
“Trong vấn đề nhân sự thì ông Tô Lâm tỏ ra rất quyết đoán. Ông ấy sẵn sàng thay đổi tất cả những người mà ông ấy cho là không phù hợp với đường lối lãnh đạo của ông ta và ông ta thay thế bằng những người phù hợp và trung thành với ông ta.
Đây là điểm rất khác biệt so với thời ông Nguyễn Phú Trọng, dù ông ấy đã trải qua gần ba nhiệm kỳ nhưng mà ông Nguyễn Phú Trọng cũng không thể nào sắp xếp được những nhân sự hay là thay đổi nhân sự mà ông ấy mong muốn. Còn đối với ông Tô Lâm thì ông ấy làm việc rất quyết đoán.”
Công du quốc tế
Từ ngày 18 – 20/8, ông Tô Lâm đã có chuyến thăm chính thức tới Trung Quốc với cương vị là Tổng bí thư, Chủ tịch nước Việt Nam. Theo truyền thống, các nhà lãnh đạo cấp cao của Việt Nam thường thực hiện chuyến thăm tới các nước láng giềng sau khi nhậm chức, đặc biệt là Trung Quốc.
Chuyến đi này được nói là có mục đích thúc đẩy quan hệ song phương, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực chiến lược quốc phòng, an ninh, kiểm soát tốt hơn và tích cực giải quyết bất đồng trên biển…
Sau đó, từ ngày 21 đến 25/9, ông Tô Lâm có chuyến đi Mỹ tham dự hội nghị thượng đỉnh Tương lai của Liên Hiệp Quốc, hội kiến với tổng thống Mỹ Joe Biden, gặp gỡ với các doanh nghiệp lớn của Mỹ cũng như sinh viên trường đại học Colombia…
Chuyến đi này, được các chuyên gia đánh giá là ông Tô Lâm đã làm tròn các nhiệm vụ của mình trong lần đầu bước ra vũ đài chính trị quốc tế. Tuy nhiên, chuyến đi cũng chưa đạt được thành quả gì cụ thể cả về đối ngoại, lẫn kinh tế.
Sau chuyến đi Mỹ của Tô Lâm, hôm 30/9, một nhóm khoảng 30 người Trung Quốc đi trên ba chiếc ca nô đã rượt đuổi một tàu cá của ngư dân tỉnh Quảng Ngãi đang đánh bắt hợp pháp tại khu vực quần đảo Hoàng Sa. Sau khi tiếp cận được tàu cá của Việt Nam, nhóm người này có trang bị vũ khí, đã tấn công và lấy đi tất cả ngư cụ và hàng chục tấn hải sản của ngư dân Việt Nam.
Luật sư Đặng Đình Mạnh nhận xét rằng những chuyến thăm giao của ông Tô Lâm mang tính nghi lễ nhiều hơn là thực chất. Mặc dù nó giúp tăng cường vị thế của Tô Lâm trong Đảng, nhất là trong bối cảnh nội bộ còn nhiều tranh chấp quyền lực. Nhưng về mặt quốc tế, nó không có nhiều tác động:
“Đánh giá về đối ngoại, nó chỉ có giá trị mang tính chất lễ nghi hơn là thực chất. Nhưng về đối nội, nó giúp làm tăng vị thế của ông ấy trong Đảng vốn vẫn còn nhiều thế lực chưa hoàn toàn khuất phục trong các cuộc tranh đoạt quyền lực chính trị kéo dài từ vài tháng qua.”
Một nhà phân tích chính trị độc lập, hiện đang ở trong nước, yêu cầu được giấu danh tính vì lý do an toàn, nói với RFA rằng qua các chuyến đi công du quốc tế của ông Tô Lâm trong hai tháng đầu ở cương vị Tổng bí thư, có thể thấy rằng trong tâm của đối ngoại Việt Nam chỉ là tìm cách phát triển kinh tế chứ không ngả về bên nào. Và theo ông, đó là một đường lối đối ngoại đúng đắn trong bối cảnh tình hình chính trị thế giới đang rất phức tạp như hiện nay:
“Nó chỉ có một mục tiêu rõ ràng là trọng tâm của Việt Nam là tìm cách phát triển kinh tế và làm giàu. Cái tinh thần đó đang được thể hiện rất rõ. Và những quyết sách đó là đúng là ở khía cạnh quan hệ quốc tế. Việt Nam không ngả về bên nào mà chỉ tận dụng cơ hội để phát triển kinh tế. Tôi nghĩ là đây là một cái điều mà được thể hiện rõ ràng hơn so với thời ông Nguyễn Phú Trọng.”
Tuy nhiên, tiến sỹ Nguyễn Huy Vũ lại cho rằng sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng gia tăng. Vì vậy, cơ hội cho Việt Nam ‘đu dây’ sẽ không còn nữa:
“Không chỉ Việt Nam mà rất nhiều nước ở Châu Âu, thậm chí là những đồng minh của Hoa Kỳ, những nước có quyền lực rất lớn, có sự tự chủ về công nghệ rất lớn, họ cũng muốn giữ mối quan hệ với Trung Quốc vì miếng bánh mà Trung Quốc đem lại lợi nhuận là rất lớn. Nhưng cuối cùng họ vẫn không giữ được bởi vì trước những quyền lợi mà Hoa Kỳ đem lại thì họ bắt buộc phải từ bỏ miếng bánh Trung Quốc, mặc dù họ cũng có tiếc nuối.”
Khác biệt so với Nguyễn Phú Trọng
Những người mà RFA phỏng vấn đều nhận thấy rằng Tô Lâm đã thể hiện sự khác biệt so với người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng. Ông Tô Lâm tỏ ra thực tế và quyết đoán hơn, trong khi ông Trọng lại thiên về giáo điều và lý thuyết.
Nhà phân tích chính trị giấu tên cho biết, về đối nội, một khác biệt rất lớn giữa ông Trọng và Tô Lâm được thể hiện qua những bài phát biểu của ông ấy tại các cuộc họp trung ương là Đảng vẫn lãnh đạo về các đường lối, chính sách lớn của quốc gia, nhưng chính phủ vẫn là cơ quan điều hành chính:
”Đối với vấn đề lãnh đạo thì Đảng lãnh đạo về ý tưởng lớn còn Chính phủ vẫn là người điều hành. Thật ra là rất khác với thời của ông Trọng với xu hướng Đảng can thiệp nhiều vào vấn đề điều hành của Chính phủ, thậm chí là các hoạt động phát triển kinh tế. Nhưng đến thời ông Tô Lâm thì không còn như vậy.”
Theo luật sư Đặng Đình Mạnh, dù có sự khác biệt về phong cách nhưng ảnh hưởng của hệ tư tưởng Cộng sản và Chủ nghĩa Xã hội dưới thời ông Trọng vẫn còn rất nặng nề. Việc ông Tô Lâm có thể tạo ra những thay đổi đột phá sẽ phụ thuộc vào thời gian và bối cảnh chính trị trong tương lai xa:
“Khác với ông Nguyễn Phú Trọng, ông Tô Lâm là người thực tế, không giáo điều. Vì thế, ông Tô Lâm có thể sẽ có những quyết sách phù hợp cho đất nước tốt hơn ông Nguyễn Phú Trọng.
Thậm chí, tôi nghĩ ông Tô Lâm còn có thể có những quyết sách mang tính cách đột phá về thể chế. Nhưng điều đó chỉ có thể thấy trong tương lai xa hơn, ít nhất ngoài phạm vi 5 năm. Vì lẽ, sau hàng thập kỷ hệ thống chính trị hoạt động dưới sự khống chế của ông Nguyễn Phú Trọng, thì sự ảnh hưởng của giáo điều Cộng Sản, cũng như lý thuyết chủ nghĩa Xã Hội sắt máu vẫn còn rất nặng nề trong tổ chức Đảng Cộng Sản. Bối cảnh này chưa chín muồi cho việc đưa ra những quyết sách đột phá.”
Theo quan điểm của ông Huy Vũ, ông Lâm và ông Trọng, dù có phong cách lãnh đạo khác nhau nhưng tựu chung thì vẫn không có năng lực điều hành quốc gia:
”Tô Lâm không cố gắng thể hiện là một con người đơn sơ mộc mạc như ông Nguyễn Phú Trọng mà ông ấy xây dựng hình ảnh như là một lãnh tụ hiện đại hơn. Nhưng mà cái điểm chung của hai người là đều không có năng lực điều hành quốc gia. Nếu chúng ta nhìn thấy cơn bão Yagi hay là những chính sách hoạt động ngoại giao giữa các nước thì thấy là họ không có một cái sự nổi bật nào và cũng không có khả năng đưa một đất nước đi đến một vị thế khác.”