Báo Asia Times mới đây có bài phân tích của tác giả David Hutt với tựa đề “Russia-Vietnam ties put US in a sanctions dilemma” đại ý cho rằng, Việt Nam có thể sớm bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt của Mỹ vì tiếp tục quan hệ quân sự với Nga, khi phương Tây tìm kiếm các biện pháp bổ sung để trừng phạt Moscow vì cuộc xâm lược Ukraine.
Hà Nội liên tục gây “bất ngờ’
Việt Nam, đồng minh thân cận nhất của Mátxcơva ở Đông Nam Á, đã khiến các quan chức Mỹ bất ngờ khi bỏ phiếu trắng trong các nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc chống lại Nga đồng thời nằm trong số các quốc gia bỏ phiếu phản đối loại Nga ra khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc.
Mới đây, Việt Nam lại tiếp tục rơi vào “điểm nóng tiềm ẩn về ngoại giao” sau khi truyền thông nhà nước Nga đưa tin rằng Moscow đang lên kế hoạch cho một cuộc diễn tập quân sự chung giữa Nga và Việt Nam vào cuối năm nay.
Từ những động thái “bất ngờ” liên tiếp của Chính phủ Hà Nội đưa ra trong bối cảnh phương Tây đang áp đặt các lệnh trừng phạt lên Nga vì cuộc chiến xâm lược Ukraine, nhiều chuyên gia đặt giả thuyết, liệu Mỹ sẽ trừng phạt Việt Nam theo Đạo luật CAATSA?
CAATSA – Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act, là một luật liên bang Hoa Kỳ nhằm áp đặt lệnh trừng phạt vào Iran, Bắc Triều Tiên và Nga. Dự luật đã được thông qua tại Quốc hội thứ 115 với tỷ lệ bỏ phiếu 98 thuận và hai chống tại Thượng viện Hoa Kỳ.
Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu và phân tích chính trị Việt Nam thuộc Viện nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) của Singapore vào ngày 27/4 nhận định với RFA:
“Việt Nam (VN) và Nga có tập trận hay không, hiện nay chưa có gì chính thức. Nếu có tập, thì rõ ràng là không bình thường, nhưng cũng không có gì sai, không sai với bất kỳ ai, nhất là với Mỹ. VN và Nga mà tập trận, thì VN không ngại gì Mỹ trừng phạt hay cấm vận. VN họ tin vào một kiến trúc an ninh đa cực, chứ không tin vào kiến trúc đơn cực. Nếu Mỹ và phương Tây tự thấy có ảnh hưởng gì, thì hãy hành động. VN họ chỉ có một phe để chọn: đấy là các nguyên tắc luật mà Liên Hợp Quốc đã đề ra. Bây giờ chưa có chiến tranh, chưa có nước nào xâm lược VN, thì VN họ có chính sách quốc phòng bốn không. Cá nhân tôi thấy VN không cần tập trận với nước ngoài lúc này, vì VN đang có kế hoạch tập trận với một số nước, trong đó có Mỹ, Nga…”
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam – Lê Thị Thu Hằng tại cuộc họp báo ngày 21/4, khi được yêu cầu bình luận về cuộc tập trận sắp diễn ra với Nga cho biết, cuộc tập trận quân sự với Nga là nhằm “tăng cường hợp tác, hữu nghị vì hòa bình”.
Cùng lúc tờ Asia Times dẫn lời quan chức quân đội Nga, Đại tá Ivan Taraev cho biết cuộc tập trận chung, có khả năng được đặt tên là “Liên minh lục địa 2022”, nhằm “nâng cao kỹ năng thực hành của các chỉ huy và binh sĩ trong việc tổ chức các hoạt động huấn luyện và quản lý các đơn vị trong tình huống khó khăn”.
Việt Nam có thể sẽ nhận những cảnh báo rằng nếu gia tăng việc mua thêm vũ khí mới từ Nga thì Việt Nam sẽ nhận những trừng phạt một cách thích hợp. Hoa Kỳ nhiều khả năng sẽ thực hiện điều này, vì nếu không thực hiện những trừng phạt, tiếng nói và lời đe doạ của họ sẽ không còn giá trị cho các nước khác.
-Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ
Đại diện hai bên Việt Nam và Nga đều đưa ra những biện luận được coi là nhất quán về các hoạt động quân sự sắp đến, tuy nhiên điều đó vẫn còn là dấu chấm hỏi lớn đối với các chuyên gia quan sát tình hình chính trị cả trong và ở ngoài nước. Luật sư Vũ Đức Khanh, một nhà quan sát tình hình chính trị Việt Nam từ Canada hôm 27/4 nhận định với RFA:
“Cho tới nay chưa có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy Mỹ sẽ ‘làm khó’ Việt Nam về vấn đề mua vũ khí của Nga hay lập trường bảo vệ Nga trước sự lên án của cộng đồng quốc tế về cuộc xâm lăng Ukraine. Ngoại giao vẫn là kênh liên lạc ưu tiên của cả hai bên. Tuy nhiên, nếu chiến tranh Nga-Ukraine vẫn tiếp tục và có khả năng lan ra, và Hà Nội vẫn không thay đổi quan điểm thì thế ngoại giao cân bằng của họ sẽ không còn nữa.”
Theo ông Khanh, đường lối tốt nhất của ngoại giao Việt Nam là ‘hội nhập và chia sẻ’ những giá trị chung của nhân loại. Với nền tảng của cơ sở hạ tầng kinh tế hiện nay, Việt Nam không có quyền lợi gì để không có những bước đột phá mới. Ông Khanh giải thích thêm vì sao Mỹ chưa làm khó Việt Nam:
“Với vị trí địa lý chiến lược, Việt Nam luôn là điểm nóng của sự cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc trong khu vực và trên thế giới. Từ kẻ thù trở thành đối tác, sau 47 năm kể từ khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc, Mỹ vẫn nhất quán với chủ trương từng bước tâm phục người dân Việt Nam. Chặng đường 27 năm từ khi hai nước chính thức bình thường hoá bang giao là một trong những trường hợp đáng quan tâm cần được nghiên cứu để rút ra bài học kinh nghiệm. Đối với các chiến lược gia của Washington, việc Hà Nội thay đổi thể chế chỉ còn là vấn đề thời gian. Muốn nước nhanh sôi thì tăng lửa, nếu không muốn thì chỉ để lửa liu riu hoặc rút củi ra cũng được.”
Luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng, nếu nhìn kỹ, quan hệ Việt-Mỹ ngày nay phải gọi là Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện vì dường như đã không còn vùng cấm kỵ và cũng không có gì là không chiến lược khi lợi ích của hai nước rất tương đồng. Hà Nội thường nói bóng gió rằng quan trọng của quan hệ Việt-Mỹ là thực chất, hiệu quả chứ không phải là tên gọi.
Lãnh đạo Việt Nam, được truyền thông nhà nước trích dẫn, luôn nhìn nhận mối quan hệ đó là: ‘Việt Nam luôn coi Hoa Kỳ là một trong những đối tác quan trọng nhất và mong muốn Hoa Kỳ cũng thực chất trong cả lời nói lẫn hành động’.
Tuy vậy, theo Luật sư Khanh, điều đó không có nghĩa là không có vấn đề phức tạp trong bang giao giữa hai nước. Tuy nhiên, luật sư Khanh cho rằng Hoa Kỳ vẫn thấy Việt Nam như một đối tác cần thiết và cả hai nước vẫn có thể đạt được những điều mong đợi mà không nhất thiết là ‘đồng minh’!
Việt Nam vẫn đang chọn phe
Trở lại với bài viết trên tờ Asia Times, Đạo luật CAATSA có nhiều điều khoản đe dọa trừng phạt đối với bất kỳ quốc gia nào mua vũ khí từ Nga.
Nga là nhà cung cấp vũ khí quân sự lớn nhất của Việt Nam, với gần 80% thiết bị quân sự của Hà Nội có nguồn gốc từ Moscow kể từ năm 2000, theo số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm.
Trong một bài báo được công bố vào tháng trước, các nhà phân tích an ninh Ian Storey và William Choong suy đoán rằng sau khi Nga xâm lược Ukraine, Washington có thể báo hiệu rằng họ đã sẵn sàng áp đặt các lệnh trừng phạt CAATSA đối với các nước Đông Nam Á đang lên kế hoạch mua thiết bị quân sự mới từ Nga.
Về khía cạnh này, Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ hôm 27/4 giải thích rằng, có một số vấn đề liên quan đến mối quan hệ giữa Việt Nam với Nga và Mỹ. Thứ nhất, vì mối quan hệ mang tính lịch sử nên phần lớn vũ khí mà Việt Nam hiện sử dụng có nguồn gốc từ Nga. Việt Nam do đó muốn duy trì mối quan hệ tốt với Nga để có thể mua các phụ tùng và dịch vụ bảo dưỡng cho các vũ khí này. Thứ hai theo ông Vũ, Việt Nam mua vũ khí của Nga dễ tham nhũng hơn khi so với mua của các nước phương Tây. Vì vậy mà giới tướng lĩnh Việt Nam thích mua vũ khí của Nga hơn. Ông Vũ nói tiếp:
“Thứ ba, giới lãnh đạo cộng sản Việt Nam hiện nay nếu từng được du học thì đa phần được đào tạo chủ yếu từ Nga và các nước trong Liên bang Sô Viết nên họ có một cảm tình đặc biệt với Nga.
Thứ tư, chính thể cộng sản Việt Nam hiện nay là một chính thể độc tài; và vì vậy mà giới cầm quyền Việt Nam cảm thấy có một sự gần gũi với các chính thể độc đoán khác như Nga và Trung Quốc. Đó là lý do mà trên các diễn đàn quốc tế, Việt Nam thường chọn vị trí gần với Nga và Trung Quốc hơn là các nước dân chủ phương Tây.”
Thứ năm theo Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ, mua vũ khí một nước thì sẽ phụ thuộc vào việc cung cấp phụ tùng và đào tạo sử dụng vũ khí, phương thức tác chiến của nước đó. Nhà cầm quyền ở Việt Nam hiện nay muốn duy trì thể chế độc đoán do đó có xu hướng cảm thấy yên tâm hơn khi phụ thuộc vào một chính thể độc đoán như Nga hơn là muốn phụ thuộc vào một nước dân chủ như Mỹ.
Nga là một nước độc đoán và do đó họ không có ý định can thiệp vào Việt Nam để biến Việt Nam thành một nước dân chủ. Ngược lại theo ông Vũ, giới cầm quyền Việt Nam lo ngại người Mỹ giúp làm một cuộc cách mạng nhung lật đổ chế độ độc tài hiện nay nhằm chuyển sang một thể chế dân chủ. Bởi khi Việt Nam trở thành một nước dân chủ thì hiển nhiên Việt Nam sẽ ngay lập tức hướng đến Mỹ và phương Tây, thắt chặt mối quan hệ với họ, và tự nhiên trở thành một đồng minh.
Từ mối liên hệ trên, tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ cho biết thêm những vấn đề khác liên quan đến mối quan hệ với Trung Quốc:
“Trong mối quan hệ với Trung Quốc, Hoa Kỳ và Việt Nam có những điểm tương đồng. Việt Nam lo ngại Trung Quốc độc chiếm và khống chế Biển Đông và như vậy vừa đe doạ an ninh Việt Nam, vừa triệt đường sống của Việt Nam. Đe doạ an ninh Việt Nam cũng đồng nghĩa với việc đe doạ an ninh giới cầm quyền Việt Nam nên chắc chắn giới cầm quyền Việt Nam không muốn thấy điều này. Hiện nay, tính chính danh của đảng Cộng sản chỉ còn ở khả năng bảo đảm một sự phát triển về kinh tế cho quốc gia. Vì vậy việc triệt đường kinh tế của Việt Nam sẽ một cách gián tiếp làm mất tính chính danh của giới cộng sản cầm quyền. Giới lãnh đạo cộng sản Việt Nam do đó luôn tìm cách ngăn chặn việc Trung Quốc độc chiếm Biển Đông.”
Cho tới nay chưa có bất cứ dấu hiệu nào cho thấy Mỹ sẽ ‘làm khó’ Việt Nam về vấn đề mua vũ khí của Nga hay lập trường bảo vệ Nga trước sự lên án của cộng đồng quốc tế về cuộc xâm lăng Ukraine.
-Luật sư Vũ Đức Khanh
Ông Nguyễn Huy Vũ cho rằng, Hoa Kỳ cũng lo ngại trường hợp Trung Quốc độc chiếm Biển Đông rồi từ đó khống chế hải lộ từ Ấn Độ Dương sang Thái Bình Dương. Nếu điều đó xảy ra, Trung Quốc sẽ bị áp lực và sẽ tìm cách hình thành nên hệ thống đồng minh ở khu vực này, thậm chí hải quân Trung Quốc có thể vượt Thái Bình Dương mà vươn tới bờ biển của Hoa Kỳ. Một khi Trung Quốc khống chế được Biển Đông, Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt với một rủi ro an ninh lớn hơn.
Ông Vũ phân tích tiếp:
“Khi Việt Nam công bố chính sách 4 Không gồm không liên minh, không liên kết nước này chống nước kia, không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự, và không sử dụng vũ lực trong các quan hệ quốc tế, thì hàm ý của giới cầm quyền Việt Nam đó là họ muốn gửi một thông điệp đến Trung Quốc rằng Việt Nam chấp nhận chính sách khấu đầu, sẽ không thực hiện các hành động vũ lực hay có ý gì khác làm tổn hại đến an ninh của Trung Quốc. Với chính sách như vậy, Việt Nam sẽ không tìm kiếm một mối quan hệ đồng minh nào với Hoa Kỳ trong thời điểm hiện tại. Do đó không có gì ngạc nhiên khi Việt Nam không mặn mà với các hoạt động giúp thúc đẩy nhanh chóng mối quan hệ quân sự và chính trị giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.”
Ở phía Hoa Kỳ theo ông Vũ, chính quyền Hoa Kỳ đang tìm kiếm một mối quan hệ thân thiện với Việt Nam và cố gắng giúp đỡ Việt Nam có những trang bị tốt hơn cho quân đội, bởi vì một quân đội Việt Nam mạnh chống lại sự bành trướng của Trung Quốc sẽ đem lại lợi ích cho Hoa Kỳ.
Và cuối cùng Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ kết luận, nhiều khả năng Hoa Kỳ sẽ tiếp tục duy trì cách tiếp cận thực tế với Việt Nam trong bối cảnh Việt Nam cần duy trì mối quan hệ với Nga. Việt Nam có thể được ngó lơ để tiếp tục mối quan hệ với Nga nhằm duy tu, bảo trì vũ khí, cũng như nhận những sự trợ giúp về đào tạo quân sự từ Nga. Tuy vậy ông Vũ dự đoán, Việt Nam có thể sẽ nhận những cảnh báo rằng nếu gia tăng việc mua thêm vũ khí mới từ Nga thì Việt Nam sẽ nhận những trừng phạt một cách thích hợp. Hoa Kỳ nhiều khả năng sẽ thực hiện điều này vì theo ông Vũ, nếu không thực hiện những trừng phạt, tiếng nói và lời đe doạ của họ sẽ không còn giá trị cho các nước khác.