“Việt Nam chủ trương gác lại quá khứ, hướng tới tương lai nhưng không có nghĩa là phủ nhận sự thật. Trên tinh thần Đối tác chiến lược toàn diện, Việt Nam đề nghị phía Hàn Quốc nhận thức đúng đắn và tôn trọng sự thật lịch sử, khuyến khích các hành động thiết thực, hiệu quả nhằm khắc phục hậu quả chiến tranh, góp phần và củng cố tăng cường tình hữu nghị và quan hệ hợp tác tốt đẹp giữa hai nước, cũng như nhân dân hai nước”.
Đó là phát biểu của Phó phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng tại cuộc họp báo thường kỳ hôm 9 tháng 3 năm 2023, liên quan việc Chính phủ Hàn Quốc kháng cáo phán quyết của tòa án về việc bồi thường cho một nạn nhân Việt Nam trong vụ thảm sát ở Quảng Nam năm 1968.
Một học giả không muốn nêu tên ở Hà Nội nêu quan điểm của ông với RFA ngay sau khi nghe phát biểu của bà Phạm Thu Hằng trên TV tối ngày 9 tháng 3:
“Bà Hằng nói phải tôn trọng sự thật trong trường hợp này là cuộc chiến Việt Nam, kết thúc vào ngày 30/4/1975. Vậy với những cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam của Trung Quốc thì sao?
Nếu muốn bảo vệ sự thật là luôn luôn công bố về sự thật lịch sử thì phải công nhận sự thật lịch sử của tất cả các cuộc chiến tranh và các cuộc xâm lược Việt Nam của Trung Quốc từ trên đất liền lẫn biển, đảo.
Không phủ nhận sự thật là phải đưa hết sự thật của lịch sử vào sách giáo khoa để những thế hệ sau biết. Không viết lịch sử theo ý muốn của “Bên thắng cuộc”. Phải nhắc lại lịch sử cho đúng để tôn vinh và tưởng nhớ công lao và xương máu của các anh hùng liệt sĩ, chứ đâu phải nhắc lại để khơi dậy lòng thù hận. Việt Nam là một nước nhỏ bên cạnh Trung Quốc. Nhưng như thế không có nghĩa cố tình lãng quên lịch sử.”
Vị học giả này nói thêm, lịch sử của một dân tộc mà được viết sao cho phù hợp với đường lối, chính sách của đảng và nhà nước thì không thể là lịch sử đúng nghĩa. Làm như thế là thay đổi quá khứ của dân tộc chứ không hề tôn trọng sự thật lịch sử.
Lịch sử đã diễn ra là sự thật. Dù miền Bắc cộng sản hay miền Nam Việt Nam Cộng Hòa cũng đều phải tôn trọng. Tuy vậy, những ai mà nói ra sự thật đều bị sách nhiễu. Nặng thì có thể bị khởi tố, bị bắt giam, bị tù. – Nhà báo Nguyễn Khắc Toàn
“Gác lại quá khứ, hướng tới tương lai không có nghĩa là xóa nhòa lịch sử và chân lý” cũng là lời khẳng định của Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng được báo Quân đội nhân dân Điện tử dẫn lại trong phỏng vấn về hòa giải, hòa hợp dân tộc cách đây ba năm.
Nhiều người cho rằng, đây là chủ trương được Đảng và Nhà nước Việt Nam đưa ra, nhưng thực tế thì không hẳn như vậy. Nhà báo Nguyễn Khắc Toàn nói với RFA:
“Chủ trương này thì các cơ quan truyền thông chính thức của Đảng Cộng sản và nhà nước Việt Nam nói rất nhiều, và người dân trong nước học rất thuộc. Người ta nghĩ rằng, bề ngoài của chủ trương này thì có vẻ rất là nhân văn, rất là cởi mở, rất là cao thượng. Nhưng trên thực tế, các cơ quan truyền thông trong nước như TV, báo giấy, báo điện tử lại vặn hết công suất để khơi dậy cái hận thù để cho người dân Việt Nam hiểu rằng, nước Mỹ là kẻ thù không đội trời chung đã gây ra cuộc chiến tranh trước đây ở Việt Nam. Như vậy là lời nói của các cơ quan truyền thông trong nước không đi đôi với việc làm. Nó khác hoàn toàn với phía Mỹ và cả phía những đồng bào trước đây ở bên kia chiến tuyến, là chính thể Việt Nam Cộng Hòa.
Lịch sử đã diễn ra là sự thật. Dù miền Bắc cộng sản hay miền Nam Việt Nam Cộng Hòa cũng đều phải tôn trọng. Tuy vậy, những ai mà nói ra sự thật đều bị sách nhiễu. Nặng thì có thể bị khởi tố, bị bắt giam, bị tù.”
Lịch sử luôn luôn được viết bởi những con người đang phục vụ cho một thế chế chính trị, do đó, tính khách quan khi viết sử cũng còn khá hạn chế. Điều này được sử gia Dương Trung Quốc khẳng định với RFA vào năm 2017, khi nhóm ông – do Giáo sư Phan Huy Lê chủ trương – thực hiện công trình nghiên cứu để viết một bộ Quốc sử. Ông giải thích thêm:
“Chúng tôi nghĩ rằng là ai nói đến lịch sử cũng thường nói đến yếu tố là tính khách quan, thậm chí là phi chính trị. Nhưng tôi cho rằng đó chỉ là một yếu tố mang tính tương đối thôi, bởi vì làm sao có thể khách quan được khi do một nhóm người rất cụ thể viết ra và nhất là trong những chế độ do nhà nước chỉ đạo.”
Với thực tế đó, nhiều người không tin Hà Nội tôn trọng sự thật lịch sử như chủ trương họ đưa ra. Luật sư Vũ Đức Khanh ở Canada nêu nhận định của ông với RFA:
“Một nửa ổ bánh mì vẫn là bánh mì nhưng một nửa sự thật không thể là sự thật. Đã từng có một đảng viên cao cấp của ĐCSVN nói rằng ông ta không biết ngày 17 tháng 02 năm 1979. Và ngay cả Chính phủ Việt Nam hiện nay vẫn cố tình làm nhẹ đi ý nghĩa của ngày này trong lịch sử nước ta.
Dường như Việt Nam có chuẩn kép trong chính sách đối ngoại?
Nếu Việt Nam thật lòng chủ trương gác lại quá khứ hướng về tương lai và tôn trọng sự thật lịch sử thì Việt Nam nên làm hòa với chính nhân dân mình. Và, quan trọng nhất là tinh thần bao dung. Hãy thông cảm và chia sẻ với những khó khăn của người khác khi họ phải lấy những quyết định có tầm quốc gia. Không ai có thể thay đổi lịch sử nhưng tất cả chúng ta đều có thể làm nên lịch sử.
Vì thế, trong bối cảnh hiện nay, tôi đề nghị Chính phủ Việt Nam nên nhận thức đúng đắn về bài học lịch sử của đất nước trong thế kỷ XX, để từ đó mới có thể có những đường lối, chủ trương và nguyên tắc đúng đắn trong đối ngoại, giúp đất nước phát triển tự do, dân chủ, thịnh vượng và bạn bè năm châu bốn biển tôn trọng những giá trị của chúng ta hơn.”
Việc không đưa đầy đủ các sự kiện lịch sử vào sách giáo khoa, hoặc bưng bít sự thật lịch sử khiến nhiều người lo ngại rằng, thế hệ trẻ không biết sự thật, không phân biệt được đúng sai. Điều đó ảnh hưởng đến tinh thần bảo vệ đất nước nếu có chiến tranh xâm lược.
Vì thế, trong bối cảnh hiện nay, tôi đề nghị Chính phủ Việt Nam nên nhận thức đúng đắn về bài học lịch sử của đất nước trong thế kỷ XX, để từ đó mới có thể có những đường lối, chủ trương và nguyên tắc đúng đắn trong đối ngoại, giúp đất nước phát triển tự do, dân chủ, thịnh vượng và bạn bè năm châu bốn biển tôn trọng những giá trị của chúng ta hơn. – Luật sư Vũ Đức Khanh
Tháng 8 năm 2012, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Hội Khoa học Lịch sử đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử trong trường phổ thông Việt Nam. Rất nhiều ý kiến đã đặt thẳng vấn đề dứt khoát phải đưa lịch sử chủ quyền của Việt Nam ở Hoàng Sa và Trường Sa vào trong chương trình sách giáo Lịch Sử khoa phổ thông.
Đầu năm 2014, Thủ tướng Chính phủ lúc đó là ông Nguyễn Tấn Dũng đã giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, phối hợp với Bộ Ngoại giao, Ban Tuyên giáo Trung ương và các cơ quan liên quan nghiên cứu, đưa vấn đề Biển Đông và chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa vào sách giáo khoa các cấp học với nội dung, mức độ, phạm vi và hình thức phù hợp khi triển khai xây dựng Đề án Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.
Đến nay, trong sách giáo khoa Lịch sử lớp 10 đến lớp 12 (ở cả hai ban Cơ bản và Nâng cao) không có nội dung nào đề cập đến vấn đề thực trạng Hoàng Sa và Trường Sa liên quan Trung Quốc.