Nhóm Công tác về bắt giữ tuỳ tiện (WGAD), một trong nhiều cơ chế nhân quyền của Liên Hiệp quốc, cho rằng việc chính quyền Việt Nam bắt giam và xét xử nhà hoạt động Nguyễn Ngọc Ánh là “tùy tiện,” vi phạm các công ước quốc tế về nhân quyền mà Hà Nội đã ký kết và phê chuẩn. Đồng thời, cơ quan này cũng yêu cầu Chính phủ Việt Nam trả tự do ngay lập tức cho ông cũng như thực hiện các biện pháp để khắc phục.
Kỹ sư thuỷ sản Nguyễn Ngọc Ánh, 43 tuổi, bị bắt vào tháng 9/2018 và bị kết án tù sáu năm và năm năm quản chế với tội danh “Tuyên truyền chống Nhà nước” theo Điều 117 Bộ Luật Hình sự.
Trước khi bị bắt, ông Ánh thường đăng tải lên Facebook các vấn đề thời sự liên quan đến ô nhiễm môi trường do Formosa gây ra. Ông cũng là người tham gia biểu tình ở TPHCM hồi tháng 6/2018 phản đối Luật An ninh mạng và Dự luật Đặc khu.
Bắt giữ tuỳ tiện và đối xử vô nhân đạo
WGAD công khai Bản Ý kiến số 43/2022 theo đúng thủ tục 60 ngày kể từ ngày gửi cho Chính phủ Việt Nam.
Theo Văn phòng Cao uỷ Nhân quyền LHQ ở Đông Nam Á, WGAD đã gửi bản ý kiến này cho Chính phủ Việt Nam ngày 10/11/2022 và Hà Nội có quyền nêu ý kiến của mình trong thời gian sáu tháng. Cho đến ngày 21/1/2023, cơ quan này vẫn chưa nhận phản hồi từ Hà Nội.
WGAD nhận định rằng việc bắt giữ và kết án ông Ánh vi phạm các điều của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và các điều của Công ước Quốc tế về Dân sự và Chính trị (ICCPR).
WGAD đề nghị Chính phủ Việt Nam thực hiện các bước cần thiết để khắc phục sai sót trong trường hợp của ông Ánh bằng cách trả tự do ngay lập tức cho ông và bồi thường cho các sai sót này.
Cơ quan này cũng thúc giục Chính phủ Việt Nam điều tra việc tước đoạt tự do của ông Ánh và trừng phạt những viên chức đã thực hiện việc này.
WGAD cũng đề nghị Nhà nước Việt Nam sửa đổi hoặc xoá bỏ Điều 117 của Bộ luật Hình sự để phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam về nhân quyền. Bắt giữ và kết án người thực hiện các quyền phổ quát theo điều này là không phù hợp với Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền và Công ước Nhân quyền LHQ, cơ quan này nói.
WGAD lưu ý rằng trường hợp ông Ánh là một trong nhiều trường hợp được báo cáo lên cơ quan này trong nhiều năm gần đây liên quan đến việc “tước đoạt quyền tự do của con người một cách tùy tiện, đặc biệt là những người bảo vệ nhân quyền ở Việt Nam.”
Cơ chế nhân quyền này lo ngại rằng việc bắt giữ tuỳ tiện mang tính hệ thống ở Việt Nam, nếu tiếp tục, có thể dẫn đến “vi phạm nghiêm trọng” luật pháp quốc tế.
Bày tỏ sự lo ngại về việc ông Ánh bị đánh đập và đối xử vô nhân đạo trong trại tạm giam và trại giam, WGAD yêu cầu phía Việt Nam đối xử nhân đạo và tôn trọng phẩm giá của tù nhân theo Quy ước Nelson Mandela.
Bản ý kiến nói phía Việt Nam không phủ nhận cáo buộc ông Ánh bị đánh đập bởi công an và bạn tù trong thời gian trước và sau khi bị kết án, và bị khủng bố ở Trại giam Xuân Lộc, nơi ông đang thụ án.
Việt Nam nói việc bắt giữ và kết án đúng luật
WGAD cho biết trong một văn thư trả lời cơ quan này vào đầu tháng 4/2022, chính phủ Việt Nam nói rằng ông Ánh bị bắt vì vi phạm pháp luật quốc gia chứ không phải vì thực hiện các quyền cơ bản.
Cụ thể, ông Ánh bị cho là sử dụng mạng xã hội để đăng tải và chia sẻ nhiều bài viết có nội dung xuyên tạc, vu khống, thông tin bịa đặt đặt hoặc hoặc kích động nhằm gây hoang mang trong nhân dân. Ông còn bị cho là xúc tiến kế hoạch chuẩn bị công cụ, phương tiện chống trả người có thẩm quyền nhằm lật đổ Chính phủ.
Việt Nam còn cho rằng ông Ánh vi phạm tinh thần Điều 29 của Tuyên ngôn Nhân quyền, xâm phạm quyền của người khác và quyền hợp pháp lợi ích chung của xã hội, an ninh quốc gia và trật tự công cộng bị đe dọa, và do vậy, các hành vi của ông không thể được coi là thực hiện hợp pháp quyền tự do ngôn luận.
Phía Việt Nam còn cho rằng các cơ quan có thẩm quyền của nước này đã “tiến hành thực hiện đầy đủ” các thủ tục tố tụng có liên quan phù hợp với các quy định pháp luật của Việt Nam và các công ước quốc tế về quyền con người có liên quan trong vụ bắt giữ và kết án ông Ánh.
Phóng viên gọi điện cho Bộ Ngoại giao Việt Nam để đề nghị bình luận về Bản ý kiến của WGAD nhưng không ai nghe máy.
Trong email gửi Đài Á Châu Tự Do (RFA) ngày 26/1, Joe Freeman, Phát ngôn nhân khu vực Châu Á của Ân xá Quốc tế viết:
“Việc nhà hoạt động Nguyễn Ngọc Ánh bị kết án sau khi thực hiện quyền tự do ngôn luận của mình là điều vô cùng đáng báo động. Vận động cho một môi trường trong sạch không phải là một tội ác và cũng không phải là khuyến khích công chúng tham gia vào đời sống chính trị. Những báo cáo đau lòng từ gia đình các tù nhân cũng cho thấy ông Ánh và nhiều nhà hoạt động khác đang bị giam giữ đang phải chịu đựng những điều kiện khắc nghiệt sau song sắt.
Một lần nữa, chính quyền Việt Nam lại ngang nhiên coi thường các tiêu chuẩn nhân quyền mặc dù Việt Nam là thành viên của Hội đồng Nhân quyền.
Việt Nam thường xuyên sử dụng Điều 117 và 331 của Bộ luật Hình sự, với các điều khoản mơ hồ về an ninh quốc gia, để bịt miệng những tiếng nói bất đồng. Nguyễn Ngọc Ánh và những người bảo vệ nhân quyền, nhà báo, nhà hoạt động và người sử dụng mạng xã hội đang bị cầm tù khác phải được trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện.”
Bà Nguyễn Thị Châu, vợ của ông Ánh, nói rằng chồng bà bị kết án chỉ vì lên tiếng về môi trường và những sai phạm của chính quyền. Khẳng định việc cầm tù ông đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới cuộc sống tinh thần và kinh tế của gia đình, bà yêu cầu ông được trả tự do vô điều kiện. Bà nói với RFA trong ngày 25/1:
“Điều ước của tôi là chồng tôi được thoát cảnh tù tội và con tôi được sống (mà) không bị phân biệt đối xử.”
Trong năm năm gần đây, WGAD liên tục đưa ra các văn bản nêu ý kiến rằng việc bắt giữ và kết án hàng chục tù nhân lương tâm ở Việt Nam như Trần Huỳnh Duy Thức, Phạm Chí Dũng, Nguyễn Tường Thụy, Phạm Đoan Trang, Nguyễn Thúy Hạnh, Lê Văn Dũng… là tùy tiện và yêu cầu chính phủ Việt Nam trả tự do cho họ.
Tuy nhiên, Nhà nước Việt Nam im lặng trước các yêu cầu trên. Theo thống kê của tổ chức Human Rights Watch, tính đến cuối năm 2022, Việt Nam vẫn còn giam giữ hơn 150 tù chính trị.