Theo báo cáo từ Bộ Tài chính được truyền thông nhà nước loan tải mới đây, chỉ 15.000 di tích trong cả nước, gồm chùa chiền, cơ sở tín ngưỡng… đã thu về 4.100 tỷ đồng tiền công đức trong năm 2023. Đây là số tiền thực thu của một nửa số lượng di tích hiện có trên cả nước mà thôi, bởi hiện Việt Nam có hơn 31.000 di tích.
Bộ Tài chính đánh giá việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích đã và đang có sự chuyển biến tích cực theo hướng công khai, minh bạch kể từ khi Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 04/2023. Tuy vậy, cũng theo Bộ này, đa số báo cáo của địa phương cho rằng số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức, tài trợ của các di tích, kể cả di tích xếp hạng quốc gia đặc biệt mới chỉ phản ánh một phần, chưa đầy đủ.
Thực sự khi các vị thầy đi tu, trước hết họ nghĩ là họ sẽ bỏ tham, sân, si. Nhưng khi họ làm trụ trị ngôi chùa nào đó, họ được chúng sanh lễ bái, xưng tụng thì bản ngã của họ lên cao, cái tham của họ bắt đầu trở lại. Lúc đó họ cần có nhiều tiền để xây dựng chùa cho thiệt lớn như một đế chế của mình. Đó là mục tiêu của một số chùa, và chắc chắn có sự bảo kê của chính quyền. – Bà Phương Diên
Bà Phương Diên, một Phật tử nói với RFA nhận định của bà:
“Số tiền đó quá lớn. Nếu kêu gọi từ thiện để xây dựng trường học, đường xá, cầu cống thì người ta không đóng góp số tiền lớn như thế đâu. Người dân đã bị u mê khi nghĩ rằng cúng vào chùa, được Phật chứng giám thì mới được phước nhiều.
Đức Phật không phải là thần thánh. Đức Phật không mê tín dị đoan. Chỉ là nhân quả. Một số ngôi chùa tạo ra Đức Phật như một vị thánh nên người dân u mê, nghĩ rằng Đức Phật sẽ ban phước khi cúng vào chùa nhiều tiền. Nó không mang ý nghĩa của từ thiện, bởi từ thiện xuất phát từ tấm lòng thương người, làm việc gì cho chúng sanh không bao giờ mong cầu việc đó sẽ trở lại với mình, tức cho đi không mong nhận lại.
Thực sự khi các vị thầy đi tu, trước hết họ nghĩ là họ sẽ bỏ tham, sân, si. Nhưng khi họ làm trụ trị ngôi chùa nào đó, họ được chúng sanh lễ bái, xưng tụng thì bản ngã của họ lên cao, cái tham của họ bắt đầu trở lại. Lúc đó họ cần có nhiều tiền để xây dựng chùa cho thiệt lớn như một đế chế của mình. Đó là mục tiêu của một số chùa, và chắc chắn có sự bảo kê của chính quyền.”
Cũng trong năm 2023, trụ trì chùa Ba Vàng là đại đức Thích Trúc Thái Minh đã ký văn bản báo cáo về quản lý, thu chi tiền công đức tới UBND TP Uông Bí. Văn bản cho thấy, trong hơn một tháng, từ ngày 19 tháng 3 đến ngày 30 tháng 4, số tiền công đức, tài trợ cho di tích, hoạt động lễ hội của chùa Ba Vàng là hơn 4,1 tỉ đồng. Con số này không bao gồm tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo, bởi theo lập luận của trụ trì chùa Ba Vàng thì tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo là vấn đề nội bộ của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, không cần phải báo cáo.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện từng nhận xét, vụ chùa Ba Vàng báo hiệu một chương rất đen tối của lịch sử Phật Giáo Việt Nam:
“Qua hiện tượng chùa Ba Vàng và một số chùa khác thì tôi thấy là đạo Phật của Việt Nam đang đến hồi mạt pháp và làm rối loạn tâm linh, rối loạn lòng người và báo hiệu một chương rất đen tối của lịch sử Phật Giáo Việt Nam.
Cho đến bây giờ thì càng ngày lòng tin của con người trong cuộc sống hiện tại không còn nữa. Chưa bao giờ các vấn đề về băng hoại giá trị truyền thống rạn nứt như bây giờ, cho nên người dân không tìm được sự an ủi, niềm tin nơi trần thế thì họ phải tìm kiếm trong tôn giáo.
Chính những người trong những ngôi chùa như vậy kết hợp với những quan chức cấp tỉnh và kết hợp với những đại gia lợi dụng sự yếu đuối, sự, mê lầm đó của dân chúng để họ trục lợi.”
Tiền cúng dường, tiền công đức bị nhiều người gọi là “doanh thu” của chùa và chuyện tu hành bị coi là một nghề, bởi số tiền kiếm được quá nhiều. Dư luận còn nhớ câu chuyện Đại đức Thích Thanh Toàn ở chùa Nga Hoàng hoàn tục và xin giữ lại tài sản hơn 300 tỷ đồng, sau tai tiếng “gạ tình” phóng viên báo Phụ Nữ vào năm 2019. Đây là số tiền Đại đức Thích Thanh Toàn có được chỉ sau 10 năm “tu hành”.
Rất nhiều người khoác áo tu hành hiện nay đầy hết từ tham, sân, si cho tới thất tình lục dục. Họ dùng cái đầu trọc và bộ áo nâu sòng với những lời đạo đức giả nhằm lừa gạt chúng sanh chẳng khác gì bọn lừa đảo chuyên nghiệp. Số tiền hơn 4000 tỷ đồng, nhìn dưới góc độ xã hội Việt Nam hôm nay thì nó là một thứ doanh thu; là một sự mua bán những trò mê tín dị đoan. – Người dân Sài Gòn
Một người dân Sài Gòn nêu quan điểm của ông với RFA sáng 27 tháng 6:
“Cái chữ “công đức” bây giờ không còn giữ nguyên nghĩa tốt đẹp từ ngàn xưa khi đạo Phật được truyền vào Việt Nam, mà nó ngày càng biến tướng như một sự mua bán – cúng tiền càng nhiều thì càng tạo phước. Đây là một suy nghĩ tai hại cho phẩm giá làm người. Nó thui chột cái thiện tâm. Nó không khác gì một món tiền hối lộ cả, cúng cho nhiều vô thì được nhiều phước. Đây là một tội lỗi rất lớn của rất nhiều ông trụ trì tác oai tác quái hàng chục năm qua. Họ đầu độc chúng sanh rất nặng.
Tiền công đức đúng là chỉ dùng để tôn tạo, sửa chữa chùa; tạo những cảnh quan tôn nghiêm, an lành cho chúng sanh, chứ không phải dùng để làm những việc mà họ không thể báo cáo công khai minh bạch.
Rất nhiều người khoác áo tu hành hiện nay đầy hết từ tham, sân, si cho tới thất tình lục dục. Họ dùng cái đầu trọc và bộ áo nâu sòng với những lời đạo đức giả nhằm lừa gạt chúng sanh chẳng khác gì bọn lừa đảo chuyên nghiệp. Số tiền hơn 4000 tỷ đồng, nhìn dưới góc độ xã hội Việt Nam hôm nay thì nó là một thứ doanh thu; là một sự mua bán những trò mê tín dị đoan.”
Người dân này nói thêm, số lượng đền, chùa, miếu mạo hiện nay quá lớn nhưng không chứng minh được người Việt Nam hôm nay có lòng nhân ái hoặc lòng từ bi; nó tạo ra xung đột về lương tri làm người thông qua con số hàng chục ngàn đền chùa miếu mạo.