Kể từ khi ký kết Hiệp định Genève năm 1954, đánh dấu sự kết thúc của sự hiện diện thực dân Pháp tại Việt Nam, quan hệ giữa Hà Nội và Paris đã có những bước phát triển đáng kể, vượt qua ký ức đau thương để tiến tới quan hệ đối tác chiến lược vào năm 2013. Chuyến thăm chính thức sắp tới của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, Tô Lâm, tới Pháp nhân dịp Hội nghị Thượng đỉnh Pháp ngữ lần thứ 19 tại Paris vào tháng 10 năm 2024, nhấn mạnh tầm quan trọng kéo dài của mối quan hệ này. Tuy nhiên, quan hệ đối tác này hiện nay đang đối mặt với những thực tế địa chính trị mới, định hình lại các thách thức giữa hai quốc gia cũng như quan hệ của Việt Nam với Liên minh Châu Âu (EU) và Hoa Kỳ, trong bối cảnh khu vực ngày càng chịu sự cạnh tranh gay gắt giữa dân chủ và độc tài.
Một đối tác lịch sử đa chiều
Pháp đã đóng vai trò quan trọng trong việc mở cửa nền kinh tế Việt Nam sau các cải cách Đổi Mới năm 1986. Kể từ đó, Pháp đã đóng góp lớn vào sự phát triển của Việt Nam thông qua hỗ trợ các lĩnh vực hạ tầng, giáo dục, văn hóa và y tế. Là một trong những quốc gia phương Tây đầu tiên thiết lập lại quan hệ ngoại giao với Việt Nam vào năm 1973, Pháp đã củng cố sự hiện diện của mình thông qua nhiều dự án hợp tác song phương, tiêu biểu là Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH) và Nhà Pháp luật Pháp-Việt.
Năm 2013, Pháp và Việt Nam đã ký kết quan hệ đối tác chiến lược, đánh dấu một giai đoạn mới trong quan hệ song phương. Quan hệ này đã thiết lập các cuộc đối thoại thường xuyên về các vấn đề chính trị, kinh tế và quân sự. Pháp cũng là một nhân tố quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu tại Việt Nam, đặc biệt thông qua Quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) ký kết vào năm 2022, nhằm hỗ trợ Việt Nam thoát khỏi phụ thuộc vào than và phát triển năng lượng tái tạo.
Tuy nhiên, mặc dù có quan hệ ngoại giao và kinh tế vững chắc, vấn đề về nhân quyền và quản trị chính trị tại Việt Nam vẫn là thách thức trong quan hệ giữa hai nước. Pháp, với những giá trị cốt lõi về tự do, bình đẳng và bác ái, có trách nhiệm đạo đức trong việc thúc đẩy các cải cách chính trị tại Việt Nam, một quốc gia vẫn còn chịu sự kiểm soát lớn từ chế độ độc tài.
Tầm quan trọng của vai trò Liên minh Châu Âu
Liên minh Châu Âu, với tư cách là đối tác kinh tế và chính trị quan trọng của Việt Nam, đang đóng vai trò ngày càng trung tâm trong sự chuyển đổi của quốc gia này. Hiệp định Thương mại Tự do giữa EU và Việt Nam (EVFTA), có hiệu lực từ năm 2020, đã mở ra những cơ hội mới để tăng cường trao đổi thương mại giữa hai bên. Vào năm 2023, Pháp trở thành nhà đầu tư châu Âu lớn thứ hai tại Việt Nam, với hơn 600 dự án, tổng số vốn đầu tư đạt 3,6 tỷ USD. Tuy nhiên, quan hệ kinh tế song phương vẫn còn bất cân xứng, với thâm hụt thương mại Pháp vẫn tồn tại đối với Việt Nam.
EU, giống như Pháp, cần gắn liền sự hỗ trợ kinh tế với các cải cách chính trị tại Việt Nam. Các vấn đề về nhân quyền, tự do ngôn luận và công bằng xã hội không thể bị lãng quên trong quan hệ song phương và đa phương. Bằng cách đưa những vấn đề này vào trung tâm của các cuộc đối thoại, EU có thể sử dụng các đòn bẩy kinh tế để khuyến khích Hà Nội tiến hành các cải cách thể chế sâu rộng.
Trong khuôn khổ các cuộc đàm phán với Hà Nội, Pháp và EU có cơ hội nhấn mạnh cam kết của mình đối với dân chủ và nhân quyền. Mặc dù đã đạt được những tiến bộ kinh tế to lớn, Việt Nam vẫn phải đối mặt với áp lực ngày càng gia tăng về mặt quản trị. Sự thay đổi gần đây trong ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam mở ra cơ hội để nhấn mạnh vào những cải cách cấp bách này.
Bối cảnh địa chính trị tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương: Một khu vực căng thẳng
Khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nơi Việt Nam nằm, đã trở thành đấu trường cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc thế giới. Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong khu vực, cùng với các yêu sách lãnh thổ của họ tại Biển Đông, đặt ra thách thức lớn đối với Việt Nam. Mặt khác, Hoa Kỳ, với các liên minh chiến lược được củng cố thông qua các sáng kiến như AUKUS (đối tác giữa Australia, Anh và Hoa Kỳ) và Bộ Tứ (Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia), đang tìm cách kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc và thúc đẩy một trật tự khu vực dựa trên luật lệ.
Trong bối cảnh này, Việt Nam đứng trước ngã rẽ. Một mặt, Việt Nam có mối quan hệ kinh tế mạnh mẽ với Trung Quốc, nhưng mặt khác, Việt Nam đang cố gắng cân bằng các mối quan hệ này bằng cách tăng cường quan hệ đối tác với các nền dân chủ phương Tây, đặc biệt là Pháp, EU và Hoa Kỳ. Sự năng động địa chính trị này làm nổi bật nhu cầu Việt Nam cần tái định hình chiến lược dài hạn của mình. Liệu Việt Nam sẽ tiếp tục nằm trong quỹ đạo độc tài của Trung Quốc hay sẽ chấp nhận các cải cách dân chủ nhằm củng cố các liên minh với phương Tây, đó là câu hỏi cơ bản mà các nhà lãnh đạo Việt Nam đang phải đối mặt.
Vai trò của Pháp và phương Tây trong việc thúc đẩy dân chủ
Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị giữa độc tài và dân chủ, Pháp, với tư cách là ngọn cờ đầu của các giá trị cộng hòa, đóng vai trò quan trọng. Chuyến thăm của Tô Lâm tới Pháp là cơ hội độc nhất để Paris thúc đẩy Hà Nội tiến hành các cải cách chính trị. Quan hệ song phương không thể chỉ giới hạn ở lợi ích kinh tế mà còn phải bao gồm cả khát vọng dân chủ của người dân Việt Nam. Kể từ khi kết thúc chiến tranh năm 1975, người Việt Nam luôn nuôi dưỡng ước mơ về tự do và thịnh vượng, một giấc mơ chỉ có thể thành hiện thực thông qua các cải cách thể chế sâu sắc.
Hơn nữa, Pháp có thể sử dụng ảnh hưởng của mình trong Liên minh Châu Âu để khuyến khích một cách tiếp cận phối hợp của các nền dân chủ phương Tây đối với Việt Nam. EU, phối hợp với Hoa Kỳ, có thể gia tăng áp lực lên Hà Nội nhằm khuyến khích các cải cách dân chủ. Những diễn biến gần đây tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đặc biệt là những căng thẳng leo thang quanh Biển Đông, cho thấy rõ rằng sự ổn định khu vực sẽ phụ thuộc vào khả năng của các quốc gia như Việt Nam tham gia vào các cải cách chính trị.
Lời kêu gọi cải cách cho một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng
Quan hệ đối tác giữa Việt Nam và Pháp, cũng như mối quan hệ của Việt Nam với EU, đang ở một ngã rẽ quan trọng. Khi Việt Nam tiếp tục phát triển kinh tế và củng cố vị thế chiến lược tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, quốc gia này chỉ có thể hiện thực hóa tiềm năng đầy đủ của mình khi bước vào con đường cải cách chính trị. Pháp, EU và Hoa Kỳ, với tư cách là những người bảo vệ dân chủ, phải đóng vai trò tích cực trong quá trình này. Chuyến thăm của Tô Lâm tới Paris không chỉ là sự kỷ niệm các mối quan hệ lịch sử mà còn là cơ hội để định hình một tương lai mà Việt Nam có thể thực sự đón nhận tự do, dân chủ và thịnh vượng.
*Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự do