Chuyên gia: Việt Nam khó đạt chuẩn để được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường

Bộ Thương mại Hoa Kỳ hôm đầu tuần vừa qua thông báo bộ này bắt đầu xem xét tình trạng nền kinh tế phi thị trường của Việt Nam. Các chuyên gia kinh tế đánh giá, Việt Nam khó đáp ứng được các yếu tố cần thiết để được công nhận là nền kinh tế thị trường dựa trên các tiêu chuẩn của Hoa Kỳ.

Việt Nam khó đạt chuẩn

Vào ngày 8/9/2023, Chính phủ Việt Nam đã chính thức đệ trình yêu cầu Bộ Thương mại Hoa Kỳ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường dựa trên những cải cách kinh tế của đất nước Đông Nam Á này trong những năm gần đây.

Theo lịch trình, Bộ Thương mại Hoa Kỳ có 270 ngày để hoàn thành quá trình đánh giá, bao gồm cả  lấy ý kiến của công chúng. Thông tin trên trang web của Bộ Thương mại Hoa Kỳ ghi rõ theo luật Hoa Kỳ, kết lun cui cùng được đưa ra sẽ dựa vào quá trình phân tích sáu yếu tố gồm: Mức độ mà đồng tiền Việt Nam có thể chuyển đổi thành tiền tệ của nước khác;  Mức độ mà mức lương được xác định bằng sự thương lượng tự do giữa người lao động và cấp quản lý; Mức độ được phép liên doanh hoặc đầu tư của các công ty nước ngoài vào Việt Nam; Mức độ chính phủ sở hữu hoặc kiểm soát đối với tư liệu sản xuất; Mức độ kiểm soát của chính phủ đối với việc phân bổ nguồn lực cũng như các quyết định về giá và sản lượng của doanh nghiệp và yếu tố khác mà Bộ Thương mại Hoa Kỳ cho là cần phải điều tra thêm, ví dụ sự hoạt động của các cơ quan hành pháp, tư pháp và lập pháp, mức độ minh bạch trong quản lý hay tham nhũng…

Đánh giá về từng yếu tố trên, chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành cho rằng thực trạng nền kinh tế Việt Nam hiện nay khó đáp ứng được các tiêu chuẩn nêu trên. 

Theo ông Thành, hiện nay Việt Nam chưa phải là một nền kinh tế mà tiền tệ có thể chuyển đổi tự do; người lao động không được thương lượng về mức lương với người sử dụng lao động một cách bình đẳng. Ngoài ra, theo tiến sĩ kinh tế này:

“Hiện nay người lao động ở Việt Nam không có tiếng nói gì về vấn đề mức lương và Công đoàn của Việt Nam bây giờ là những công đoàn do nhà nước chỉ đạo chứ cũng không phải là công đoàn tự do.”

Về lĩnh vực đầu tư nước ngoài, ông Thành cho biết:

“Trên nhiều lĩnh vực, Việt Nam chưa có mở ra một cách tự do cho nước ngoài đầu tư đâu. Ngoài ra, các lĩnh vực nhạy cảm như an ninh quốc phòng thì mình cũng chưa cho phép nước ngoài vào.”

Về mặt kinh tế nội địa, cũng theo kinh tế gia này, Chính phủ VN còn can thiệp quá sâu vào các hoạt động kinh tế. Ông giải thích:

“Nhà nước hoàn toàn khống chế giá cả của điện, của xăng dầu. Như vậy là không có thị trường tự do trong một số lĩnh vực mà phần lớn là do các công ty quốc doanh quản lý. Vai trò của nhà nước tham gia vào trong giá cả của nền kinh tế là còn rất lớn.

Thành ra chưa thể nói là một nền kinh tế thị trường được bởi vì quyết định về thị trường một phần đáng kể là do chính nhà nước khống chế chứ không phải là thị trường khống chế.”

Ngoài ra, ông Thành còn cho rằng Việt Nam khó chạm mức tiêu chuẩn kinh tế thị trường của Mỹ bởi vấn nạn tham nhũng chưa kiểm soát được; Việt Nam không có tam quyền phân lập, hệ thống pháp luật của Việt Nam chưa có được sự thông thoáng cần thiết để các doanh nghiệp nước ngoài an tâm đầu tư vào.

Được công nhận là kinh tế thị trường có quan trọng?

Hãng tin Reuters hôm 21/9 dẫn lời Thủ tướng Phạm Minh Chính nói với Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ, Janet Yellen, rằng: “Tôi hy vọng rằng Hoa Kỳ sẽ có ý chí chính trị mạnh mẽ để công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam, giống như Mỹ đã làm với Liên bang Nga.”

Tiến sỹ Vũ Quang Việt, từng là kinh tế gia của Liên Hiệp Quốc, bình luận với RFA qua email rằng, đối với vấn đề giao thương kinh tế giữa các nước, nguyên tắc mà hai bên chấp nhận là hai bên cùng có lợi, về cả kinh tế và chính trị, chứ không phải cần phải được công nhận là nền kinh tế thị trường.

Ông Việt đưa ra ví dụ: Trung Quốc đã thực hiện một số hành động không mang tính thị trường, không đối xử bình đẳng với các doanh nghiệp như: Cấp đất, hoặc được phép mua đất với giá nhà nước qui định từ tư nhân, nhất là nông dân, mà theo định nghĩa là thuộc sở hữu nhà nước; thực hiện chính sách giảm thuế đặc biệt hoặc cho vay ưu đãi dành cho một số đối tượng nhất định, nhưng “Mỹ đã lờ đi tất cả những vấn đề trên khi quyết định mở rộng bang giao kinh tế với Trung Quốc trước đây và với Việt Nam mới đây.”

Hoa Kỳ đã công bố không công nhận Trung Quốc là nền kinh tế thị trường vào năm 2017, đến nay quyết định trên vẫn chưa có gì thay đổi. Tuy nhiên, theo số liệu từ Cục Phân tích Kinh tế Hoa Kỳ, Thương mại Mỹ – Trung vẫn tăng vọt kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO năm 2001.

Về vấn đề này, ông Bùi Kiến Thành nhận định rằng, Mỹ rất tôn trọng luật pháp chứ không phải là đặt quan hệ ngoại giao rồi phủ nhận tất cả những vấn đề khác. Theo nhận xét của ông Thành, điều tối kỵ khiến Hoa Kỳ còn ngần ngại làm ăn với Việt Nam là do vấn nạn tiêu cực, tham nhũng chưa được giải quyết triệt để.

Related posts