Thanh tra Chính phủ mới đây cho rằng có dấu hiệu ‘lợi ích nhóm’ trong xuất bản sách giáo khoa nên đã chuyển Bộ Công an điều tra.
Một trong hai nội dung được Thanh tra Chính phủ chuyển Bộ Công an theo truyền thông nhà nước, là Bộ Giáo dục – Đào tạo và Nhà xuất bản Giáo dục có dấu hiệu ‘lợi ích nhóm’ trong in, phát hành sách bài tập.
Nội dung thứ hai kiến nghị điều tra là công tác lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in sách giáo khoa theo phương thức chào của Nhà Xuất bản Giáo dục có nhiều dấu hiệu bất thường, không bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
Liệu đây có phải là tín hiệu tốt giúp làm trong sạch ngành giáo dục? Trả lời RFA hôm 30/12/2022 từ Sài Gòn, Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hoàng Dũng, người có hơn 30 năm kinh nghiệm giảng dạy đại học, nguyên giảng viên tại Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, nhận định:
“Cái đó tôi không tin được đâu, cơ chế Việt Nam thì cái gọi là lợi ích nhóm là cách nói nhẹ nhẹ. Nó lan truyền khắp nơi, làm sao mà ngành giáo dục lại là một ốc đảo, trở thành biệt lệ được, không có cái đó đâu. Họ đẻ ra vậy thôi, trước hay sau cũng vậy thôi, hoặc chỗ này hoặc chỗ nọ, chỗ to chỗ nhỏ… Giống như chống tham nhũng thôi, chống tham nhũng hiện nay dân chúng vỗ tay hoan nghênh, nhưng mà chống tham nhũng như vậy, hay một triệu lần mạnh mẽ hơn… thì kết quả vẫn có tham nhũng, vì cơ chế này nó đẻ ra như vậy, không có cách gì khác.”
Cái đó tôi không tin được đâu, cơ chế Việt Nam thì cái gọi là lợi ích nhóm là cách nói nhẹ nhẹ. Nó lan truyền khắp nơi, làm sao mà ngành giáo dục lại là một ốc đảo, trở thành biệt lệ được, không có cái đó đâu.
-Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hoàng Dũng
Luật giá năm 2012 quy định, sách giáo khoa không thuộc danh mục mặt hàng do Nhà nước định giá, mà do doanh nghiệp kê khai giá với Bộ Tài chính và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính đúng đắn, phù hợp của phương án giá sách đã kê khai.
Tuy nhiên một người làm trong ngành giáo dục ở TPHCM không muốn nêu tên cho RFA biết, dù Nhà xuất bản phải trình Bộ Tài chính giá sách giáo khoa trước khi công bố ra thị trường… nhưng không bao gồm các loại sách bổ trợ. Trong khi giá công bố bán lại phải theo yêu cầu của Bộ, nghĩa là gồm có cả sách bổ trợ. Theo người này, đây có thể là một kẽ hở.
Thầy Đỗ Việt Khoa, giáo viên trường Trung học Phổ thông Thường Tín – Hà Nội nói với RFA hôm 30/12:
“Báo chí hôm nay đồng loạt đăng vụ giao cho Bộ Công an kiểm tra thông tin về có lợi ích nhóm trong việc in ấn phát hành sách giáo khoa của Bộ Giáo dục Đào tạo. Thật sự mình là dân ở cấp thấp để mà biết thực hư vụ án này ra sao, nhưng nếu một khi đã được đưa lên Bộ Chính trị, Bộ Công an thì có lẽ cũng nghiêm trọng. Vì thấy nói lợi ít nhóm này chia nhau cả ngàn tỷ đồng, nghe cũng rất là lớn, nhưng chia rải rác ra nhiều đơn vị phát hành, nhiều tỉnh thành… thì mỗi một tỉnh thành, mỗi đơn vị không phải là quá lớn…”
Theo Thầy Đỗ Việt Khoa, nếu mà so với việc từng hiệu trưởng tham nhũng cộng lại, thì có khi gấp hàng ngàn lần con số vừa nói. Ông nêu dẫn chứng:
“Tôi lấy ví dụ Thầy Hiệu trưởng cũ của trường Vân Tảo mà tôi dạy trước kia, mỗi một năm tham nhũng hàng tỷ đồng, nhân lên với các hiệu trưởng trên cả nước về các chuyện lạm thu, rất nhiều quỹ bắt phụ huynh đóng… Tôi nói thật sự nó phải lớn gấp ngàn lần chuyện độc quyền sách giáo khoa, làm lợi trong nhóm nào đó… Cho nên nếu như triệt để làm trong sạch làm ngành giáo dục, thì có lẽ trung ương nên xử lý tình trạng lạm thu này ở tất cả các trường học, làm sao chấm dứt được các trường hợp tham nhũng công khai trắng trợn, thì đảm bảo ngành giáo dục sẽ trong sạch.”
Cũng trong báo cáo gởi Chính phủ hôm 29/12 được báo chí nhà nước đăng tải, Thanh tra Chính phủ cho rằng Nhà xuất bản Giáo dục đã lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, độc quyền để đăng ký giá sách giáo khoa cao bất hợp lý.
Trước đó hôm 16/6/2022, Kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết về việc sách giáo khoa sẽ được bổ sung vào danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá, khi sửa đổi Luật giá. Tổng thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường trả lời báo chí Nhà nước khi đó biện minh, sở dĩ có sự chuyển dịch này là do quy định hiện hành về điều tiết giá sách giáo khoa không thực sự hiệu quả… Dư luận cho rằng, nếu nhà nước định giá sách giáo khoa sẽ tạo nên ma trận ‘lợi ích nhóm’ của các quan chức giáo dục.
Tiến sĩ kinh tế Nguyễn Huy Vũ khi trả lời RFA liên quan vấn đề này nhận định:
“Thực ra ai cũng biết là Bộ Giáo dục là nơi tham nhũng một cách trắng trợn, trơ trẽn và công khai nhất. Bằng chứng là Bộ này cố tình liên tục thay đổi các bộ sách giáo khoa và kèm với nó là tăng số lượng sách không cần thiết để bắt gia đình các học sinh phải mua, mà ai cũng biết sự thật đằng sau nó là lợi nhuận khổng lồ từ việc bán sách này sẽ được chia chác giữa các nhà xuất bản và các quan chức của Bộ Giáo dục.”
Thực ra ai cũng biết là Bộ Giáo dục là nơi tham nhũng một cách trắng trợn, trơ trẽn và công khai nhất. Bằng chứng là Bộ này cố tình liên tục thay đổi các bộ sách giáo khoa và kèm với nó là tăng số lượng sách không cần thiết để bắt gia đình các học sinh phải mua.
-Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ
Theo Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ, muốn hỗ trợ chi phí sách giáo khoa cho các gia đình học sinh nghèo khó rất dễ. Dễ nhất là liệt kê những địa phương nào có học sinh khó khăn, chính quyền thông qua thư viện trường sẽ cho các em mượn sách để học. Cuối năm học xong, các em sẽ trả lại thư viện để cho các bạn khác được mượn. Học sinh nào giữ sách sạch sẽ, sẽ được khen thưởng. Ông Vũ cho biết tiếp:
“Còn muốn sách giáo khoa có giá rẻ cho học sinh dùng thì rất dễ mà không cần phải làm luật rườm rà. Chỉ cần cố gắng chắt lọc, giảm bớt số lượng sách, chỉ cần những sách rất cơ bản, giữ nguyên nội dung cố định ít nhất là 10 năm, và trong khi đó thầy cô có thể thêm những nội dung tham khảo tuỳ chọn thêm. Làm được như vậy thì sách cũ sẽ được tái sử dụng nhiều lần. Nếu sách mới đắt quá thì gia đình học sinh sẽ mua sách cũ học. Nhà xuất bản buộc phải hạ giá sách mới nếu muốn bán được sách. Cuối cùng thì giá sách mới sẽ không cao hơn bao nhiêu so với sách cũ.”
Còn nếu Bộ Giáo dục có tâm, thì theo ông Vũ, chỉ cần đăng tải những bộ sách giáo khoa bản điện tử lên trang web của bộ mình. Ai cũng có thể tải về để học, và ai cũng có thể tải về để in ra bán. Sách điện tử này được xem như tài sản công của quốc gia. Lúc này thì giá sách giáo khoa sẽ chỉ bằng xấp xỉ giá in.
Những giải pháp vừa nêu theo Tiến sĩ Vũ rất dễ thực hiện, nhưng ông cho rằng, nó khó mà vượt qua được ma trận lợi ích nhóm của Bộ Giáo dục khi mà một nhóm quan chức cấu kết với các nhà xuất bản để móc túi các gia đình học sinh.